شته چیست؟
شته آفتی کوچک با ترشحات چسبنده است که حتما تا به حال با آن برخورد داشته‌اید؛ این آفات گاهی درخت انار باغچه و گاهی گیاهان زینتی و سبزیجات شما را مورد حمله قرار می‌دهند؛ کشاورزان و باغداران هم در دوره داشت محصول‌شان اغلب با شتهها و خسارت آنها مواجه می‌شوند. این آفات از مهمترین آفات گیاهی بوده و متعلق به خانواده Aphidoidea هستند و حدود چهار هزار گونه در سراسر نقاط جهان دارند. شاید این سؤال را داشته باشید که برای مبارزه با آن چه کنیم؟ در این مقاله انواع شتهها و روش‌های مبارزه با آنها و برخی شته‌های خسارت‌زا را بررسی می‌کنیم.
خسارات شته گیاه
شته گیاه می‌تواند تمام گونه‌های گیاهی را مورد حمله قرار داده و از شیره گیاهی آنها تغذیه نماید؛ همچنین موجب بیشتر بیماری‌های ویروسی گیاهی مثل نکروز‌شدن برگ‌ها، پیچ خوردگی آنها، قهوه‌ای شدن جوانه و برگ‌ها و زرد شدن آنها، توقف یا کاهش سرعت رشد در گیاهان می‌شود. برخی مواقع برگ‌ها یا سایر اندام‌های گیاه میزبان، در اثر تغذیه شتهها تغییر شکل یافته و فرم اصلی‌شان را از دست می‌دهند. اغلب خسارت‌دیدگان توسط ابن آفت، به دنبال یافتن شته‌کش‌های طبیعی هستند.
شکل‌شناسی
شته از نظر شکل ظاهری به دو صورت بالدار و بدون بال دیده می‌شود. تخم‌های آن بیضی‌شکل و اغلب سیاه و براق بوده و به صورت تکی و دسته جمعی بر روی گیاه میزبان گذاشته می‌شوند. شته سفید، شته سیاه، شته قهوه‌ای، شته خاکستری، شته زرد، شته سبز روشن و شته صورتی گونه‌های مختلف این آفت هستند اما اغلب گونه‌های آن سبز رنگ است. بعضی از آنها ممکن است دارای پوشش مومی یا پشمی باشند. شتهها دارای بدن گلابی‌شکل با آنتن‌های بلند بوده و پوره‌ها شبیه حشرات بالغ هستند. بیشتر گونه‌ها دارای دو لوله کوتاه (که به آنها قرنیک گفته می‌شود) بوده که از قسمت انتهای بدن بیرون زده‌اند. حشرات بالغ معمولاً بدون بال هستند؛ اما اکثر گونه‌ها وقتی جمعیت زیاد می‌شود به شکل بالدار درمی‌آیند؛ بنابراین جواب سوال اینکه آیا شته پرواز می‌کند، مثبت است. فرق شته و شپشک و کنه قابل توجه است و مربوط به خانواده‌های جداگانه هستند.
نام‌گذاری
انواع شته را براساس گیاهی که به آن حمله می‌کند، نام‌گذاری می‌کنند؛ شته برنج روی برنج ساکن است؛ به شته‌ای که روی گیاه باقلا فعالیت آفتی دارد، شته باقلا می‌گویند. شتهها با خسارت خود می‌توانند موجب از بین رفتن برخی اندام‌های گیاه یا تمام آن شوند.
نرم‌افزار جریب، با تکیه بر GIS، امکان ثبت و مدیریت انواع مشاهدات و فعالیت‌های باغداری را برای کارشناسان و کشاورزان فراهم کرده است.
با جریب، کنترل زمین در دستان شماست!
نحوه خسارت آفت شته
شته خرطوم (قسمتی از اندام مکنده این حشره که شیره گیاهی را می‌مکد) سوزن مانندی دارد. با استفاده از خرطوم خود آوندهای بافت‌های جوان گیاه را سوراخ کرده و شیره گیاهی حاوی مواد مغذی و قند را می‌مکد. این آفت آب مورد نیاز خود را از آوندهای چوب تأمین می‌کند؛ به این منظور آوندهای چوبی گیاه را سوراخ کرده و از آبی که در این آوندها از سمت ریشه‌ها جریان دارد، استفاده کرده و به بدن خود آب می‌رساند.
علائم شته‌زدگی روی برگ
شتهها روی برگ‌ها و سایر اندام‌های گیاه مایع چسبناکی بنام عسلک ترشح می‌کنند که در واقع مدفوع این آفت است. عسلک حاوی هفتاد تا هشتاد درصد قند است. برخی مورچه‌ها و زنبورها از همین عسلک تغذیه می‌کنند و به همین علت بین مورچه‌ها و شتهها رابطه بیولوژیکی برقرار است. مورچه‌ها از این حشرات محافظت و نگهداری می‌کنند.
چرخه زندگی شته
شتهها هم به صورت تخم‌گذاری و هم به صورت زنده‌زایی تکثیر می‌شوند. در اواخر تابستان زمانی که به پاییز نزدیک می‌شویم نسلی از شتهها به وجود می‌آید که شامل دو گونه نر و ماده است. از آن جایی که این حشرات در مقابل سرما مقاوم نیستند، قبل از شروع سرمای هوا شتهها ماده با شته‌های نر جفت‌گیری کرده و تخم‌های خود را روی میزبان تفریخ می‌کنند. زمستان‌گذرانی آنها به صورت تخم روی تنه یا شاخه‌ها بوده و می‌توانند در شرایط آب و هوایی مناسب حتی بیست نسل در سال داشته باشند.
شتهها در اوایل فصل بهار، از تخم خارج شده و میزبان اولیه آنها گیاهی می‌باشد که گونه ماده روی آن تخم‌گذاری کرده است. از تخم‌های زمستانه فقط شته‌های ماده خارج می‌شوند. هر حشره ماده حدود چهار هفته زنده می‌ماند و در این مدت چیزی بالغ بر هشتاد شته جدید را تولید می‌کند. تکثیر نسل شته‌های ماده در فصل بهار و تابستان ادامه دارد و چرخه‌ی زندگی شته اصولاً به صورت غیر‌جنسی (بدون حضور گونه نر) صورت می‌گیرد. در این زمان، این آفت به شکل زنده زاییدن به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
میزبان‌های آفت شته
این آفت امکان دارد در یک دوره کامل زندگی روی دو گونه کاملاً متفاوت از گیاهان به عنوان میزبان زندگی کند؛ مثلاً شته هلو در اوایل فصل زراعی روی درخت هلو و درختان میوه هسته‌دار به سر می‌برد و در آخر بهار و تابستان روی گیاهان یک‌ساله مانند لوبیا و سیب‌زمینی زندگی می‌کند و دوباره در فصل پاییز روی درختان میوه هسته‌دار برمی‌گردد.
مبارزه با شته
مبارزه با شته به دو صورت بیولوژیک و شیمیایی صورت می‌گیرد و بسیار مهم و حائز اهمیت است؛ چرا که خسارت این آفت با ترشح عسلک روی تمام اندام‌های درخت، موجب بروز قارچ دوده (فوماژین) شده و موجب اختلال در فتوسنتز می‌شود. این حشره قدرت جابه‌جایی زیادی دارد و علاوه بر پرواز حشرات بالغ از طریق مختلف نظیر باد و مورچه‌ها تا مسافت‌های زیادی جابه‌جا می‌شود؛ همچنین شتهها دارای رشد و تولید مثل زیاد هستند. با تغذیه از شیره گیاهی، برگ، گل و جوانه‌های انتهایی، باعث پیچیدگی شدید برگ‌ها و بدشکلی برگ و جوانه‌های انتهایی گیاهان می‌شوند. این حشرات از مهمترین ناقلین ویروس‌های گیاهی می‌باشند؛ روش مبارزه با شته، سمپاشی و راه‌های جلوگیری از شته‌زدگی گیاهان بسیار مهم است.
مبارزه بیولوژیک با شته
تحقیقات زیادی در مورد کنترل بیولوژیکی شته انجام شده است. در حال حاضر از کفشدوزک‌ها به عنوان حشراتی که این آفت را می‌خورند و قارچ‌هایی که موجب از بین رفتن کامل این آفت یا اختلال در کارآیی آن می‌شوند، استفاده می‌شود. برخی کشاورزان اقدام به خرید کفشدوزک شته‌خوار می‌نمایند.
مبارزه شیمیایی با شته
برای مبارزه شیمیایی با آفت شته اغلب از سموم سیستمیک استفاده می‌شود. برخی سموم سمپاشی مثل دیازینون، ایمیداکلوپراید، آکتارا، افوریا، استامی‌پرید، پریمور در مبارزه با این آفت استفاده می‌شوند؛ به عنوان مثال بهترین سم شته درخت گردو یا سایر شتهها را باید با توجه به زمان درگیری، جمعیت آفت و سموم شیمیایی موجود در بازار انتخاب نمود. قیمت سم شته‌کش با توجه به نوع آن متفاوت است و فروش سم شته‌کش مثل سایر سموم باید تحت نظارت کارشناس کشاورزی باشد. برخی باغداران از سرکه و یا مواد دیگر برای مبارزه با این حشره استفاده می‌کنند که به دلیل عدم شناخت اثر مضر آنها روی درختان توصیه نمی‌شود. در خرید سموم مبارزه با شته باید دقت نمود و جهت خرید سم شته درخت با نظر کارشناسان دارای صلاحیت اسنفاده کرد. بهترین سم شته‌کش با توجه به جمعیت آفت و نوع محصول انتخاب می‌شود.
انواع شته درختان میوه
برخی از مهمترین شته‌های خسارت‌زا میوه، سبزی و صیفی و زراعی شامل شته‌های زیر هستند:
- شته سبز سیب aphis pomi
- شته انار Aphis punicae
- شته انگور Grape Phylloxera
- شته سبز مرکبات Aphis citricola
- شته سیاه مرکبات Toxoptera aurantii
- شته مومی کلزا Brevicoryne brassicae
- شته درختان کاج Cinara pini و Cinare palaestinesis
- شته گندم Schizaphis graminum Rondani
- شته هلو Myzus persicae
- شته سویا Aphis glycines
- شته معمولی گندم Schizaphis graminum
- شته سیاه چای Toxoptera aurantii
- شته چغندرقند fabae Aphis
- شته مرکبات Lepidosaphes beckii
- شته جالیز Aphis gossypii
- شته چین دار برگ پسته Forda hirsuta
شته سبز سیب aphis pomi
شته سبز سیب به درختان سیب، به، زالزالک، گلابی، زبان گنجشک، ازگیل وحشی و برخی گیاهان زینتی حمله می‌کند. این آفت با ترشح عسلک ناشی از تغذیه شیره گیاهی باعث ایجاد خسارت می‌شود. علائم حضور آفت، تغذیه از برگ‌های جوان و در نتیجه تغییر شکل آنها است. پیچیدگی برگ درختان آلوده در اثر فعالیت شته سیب در پشت برگ‌ها موجب کاهش رشد سطح تحتانی برگ می‌شود. برگ‌ها پیچیده شده و به صورت لوله درمی‌آیند. خسارت شته معمولی سبز سیب و جمعیت آن در درختان جوان و پاجوش‌های درختان مسن سیب بیشتر است. مراحل پورگی و بالغ این آفت عمدتاً در پشت برگ‌ها، جوانه‌ها و سرشاخه‌های جوان درختان میزبان ساکن بوده و تغذیه می‌نمایند و عسلک تولید می‌کنند. خسارت در روی درختان جوان و نهالستان‌ها بیشتر از درختان مسن است. با افزایش دما بین سی تا سی‌و‌دو درجه سانتی‌گراد و یا بیشتر، ماده‌ها نمی‌توانند به خوبی تولید مثل کنند. با بالا ماندن دما برای چندین روز شتهها از بین می‌روند همچنین باران‌های شدید می‌تواند جمعیت آفت روی برگ‌ها را بشوید. بهار سرد و مرطوب برای شتهها ایده‌آل و برای دشمنان طبیعی آنها نامناسب است.
کنترل و مبارزه با شته سبز سیب
در صورتیکه شتهها به بافت‌های تازه و آبدار دسترسی نداشته باشند از برگ‌های قدیمی تغذیه می‌کنند و تشکیل جمعیت جوان آنها تا پنجاه درصد کاهش می‌یابد؛ بنابراین باید استفاده از کودهای حاوی نیتروژن که موجب شادابی گیاه می‌شوند را کنترل نمود.
اجتناب از هرس تابستانه‌ی جوانه‌های انتهایی که منجر به تشکیل و رشد مجدد شاخه‌های جوان می شود. این شاخه‌های جوان محل مناسبی برای رشد و تکثیر شتهها هستند.
در صورت جمعیت بالای آفت می‌توان از مبارزه شیمیایی با سموم مناسب استفاده نمود. بهترین سم شته درختان میوه با توجه به نظر کارشناس دارای صلاحیت از بین سموم شته‌کش انتخاب می‌شود.
شته انار Aphis punicae
شته انار از مهمترین آفات این گیاه است و در جمعیت بالا می‌تواند موجب ریزش گل‌ها در اول فصل شود. این آفت زمستان را به صورت تخم روی سرشاخه‌های انار می‌گذراند. جمعیت آن در فصل بهار روی درختان زیاد می‌شود و حتی می‌تواند به تمام سرشاخه‌های جوان، گل‌ها و میوه‌های تازه تشکیل شده آسیب بزند. تغذیه شتهها همچنین موجب پیچیدگی برگ‌ها، ریزش گل‌ها و میوه‌های جوان می‌گردد. ترشح عسلک توسط این آفت موجب جلب گرد و خاک و قارچ مولد دوده یا فوماژین می‌شود.
کنترل و مبارزه با شته انار
- اغلب جمعیت تخم شته‌ی انار روی پاجوش‌های درخت خیلی بیشتر از سرشاخه‌های آن است و می‌توان از آن به عنوان یک روش مبارزه‌ی مکانیکی استفاده نمود. به این ترتیب که پاجوش‌های انار را تا زمان جفت‌گیری و تخم‌گذاری شته‌های جنسی در پای درختان حفظ نموده و پس از آن حذف‌شان کرد. در این صورت می‌توان جمعیت تخم آفت و منبع آلودگی سطح باغ برای سال آینده را به میزان زیادی کاهش داد. مشخص است که قطع پاجوش‌ها قبل از تخم‌گذاری شته‌های جنسی باعث هدایت آنها به سمت سرشاخه‌ها و تاج درختان انار و بیشتر شدن خسارت آفت می‌گردد.
- جهت حفظ دشمنان طبیعی آفت و تداوم تعادل بیولوژیک، از مصرف هر گونه سموم شیمیایی در باغات انار اجتناب کنید. بخصوص که درختان انار به سموم شیمیایی حساس بوده و مصرف سم موجب ریزش برگ و طغیان کنه‌ی انار می‌شود؛ بنابراین برای خرید سم آن باید دقت نمود.
- لازم است جهت حمایت از دشمنان طبیعی شته‌ی انار، مقداری از علف‌های هرز گل‌دار در سطح باغ‌های انار و اطراف آن باقی گذاشته شود و حذف نگردند.
- دشمنان طبیعی شته‌ی انار مثل بالتوری سبز، کفشدوزک‌های شکارگر و زنبور تریکوگراما تکثیر و رهاسازی گردند.
- مراقبت شود سمومی که در باغ های مجاور باغ انار استفاده می شوند با باد وارد باغ انار نشوند.
- میزبان‌های حساس به این آفت مثل بامیه و پنبه در حاشیه و مجاورت باغ‌های انار کاشته نشود.
شته انگور Grape Phylloxera
شتهها از مهمترین آفات درخت انگور هستند. در شروع آلودگی مزارع انگور این آفت به درختان جوان حمله می‌کند، اما مدیریت ناصحیح می‌تواند سبب گسترش آلودگی شده و حتی تعداد زیادی از درختان انگور را از بین ببرد. همچنین باعث کاهش رشد درخت و مقدار محصول می‌شود. معمولاً علائم آلودگی در برگ‌های پایین درخت دیده می‌شود. غده‌های دایره‌ای شکلی توسط شتهها در قسمت پشت برگ‌های درخت آلوده به وجود می‌آید. خرابی و سوراخ شدن برگ‌های قسمت بالای درخت نیز از دیگر خسارت‌های این آفت است. همچنین شته می‌تواند از ریشه انگور تغذیه کند و در نتیجه این عمل فعالیت گیاه را کم کرده و موجب از بین رفتن آن می‌شود. به این نکته باید توجه داشت که نوع خاک تاکستان می‌تواند اثر زیادی بر کنترل جمعیت این آفت داشته باشد. هر چه میزان شن خاک بیشتر باشد، جمعیت این حشره کمتر می‌شود. مشکل مبارزه شیمیایی علیه این آفت سخت بودن دسترسی به شته‌های فعال روی ریشه است.
کنترل و مبارزه با شته انگور
- ارقام مقاوم به شته انگور کاشت شوند.
- از پایه‌های مقاوم به این آفت استفاده شود.
- بهداشت زراعی در تاکستان‌ها رعایت شود.
- از خاک‌هایی با شن بالا استفاده شود.
- اگر خاک تاکستان به این آفت آلوده شود تا حدود زیادی کنترل شته انگور دیگر عملی نیست؛ زیرا آفت می‌توان در پایین‌ترین نقطه ریشه هم زندگی کند و مبارزه علیه آن بسیار سخت است. به همین خاطر مهمترین اقدام علیه این آفت پیشگیری از شیوع آن است.
شته جالیز Aphis gossypii
خسارت ناشی از شته جالیز به دو صورت مستقیم و غیر‌مستقیم تقسیم می‌شود. در خسارت مستقیم، با تغذیه شتهها از بافت گیاه میزبان، این گیاه دچار کمبود کربوهیدرات‌ها شده و موجب اختلال در رشد گیاه می‌شود. در گیاهان میزبان، گل‌ها دچار ریزش و برگ‌ها دچار پیچیدگی می‌شوند. شتهها در ابتدا زیر برگ‌ها ساکن شده و شروع به تغذیه و تولید مثل کرده و بعد از آن همه گیاه را آلوده می‌کنند. گیاه میزبان این آفت دیگر رشد نمی‌کند، حالت تشنگی پیدا کرده و علائم کمبود مواد غذایی را نشان می‌دهند.
شته جالیز با تغذیه از شیره گیاهی عسلک ترشح می‌کند و خروج عسلک منجر به ایجاد خسارت غیر‌مستقیم می‌شود. با افزایش جمعیت آفت، سطح برگ توسط عسلک پوشیده می‌شود. در این صورت سطح فتوسنتز گیاه کم شده و شرایط برای ایجاد بیماری قارچی دوده یا فوماژین مساعد می‌گردد. به علاوه آفت شته ناقل بسیاری از بیماری‌های ویروسی گیاهی است.
کنترل و مبارزه با شته جالیز
- از افزایش رطوبت و تنظیم دما در گلخانه، ممانعت به عمل آید.
- از نوارهای زرد چسبنده جهت ردیابی آفت، استفاده شود.
اصول بهداشت گلخانه رعایت شود. - علف‌های هرز در گلخانه، مزرعه و اطراف مزرعه از بین برده شوند.
- از حشرات شکارگر مانند کفشدوزک‌ها، به منظور مبارزه بیولوژیک استفاده شود.
- از مبارزه شیمیایی با در نظر گرفتن دوره کارنس سموم و تایید کارشناسان صلاحیت‌دار استفاده شود.
شته مرکبات Lepidosaphes beckii
شته مرکبات، یک آفت مهم در باغات مرکبات بوده و این حشره در برخی از مناطق جهان، به ویژه مناطق گرم و مرطوب، رایج است. این آفت عمدتاً بر روی برگ‌ها، شاخه‌ها و میوه‌های مرکبات زندگی می‌کند و با خوردن برگ‌ها و باعث کاهش عملکرد درختان مرکبات می‌شود.
شته مرکبات به طور معمول به رنگ سبز روشن یا زرد بوده و بدون بال است. آنها از طریق شکاف کوچک‌ترین حفره‌های برگ‌ها و میوه‌های مرکبات به داخل آنها نفوذ می‌کنند و با خوردن آنها باعث آسیب‌دیدگی و ضعف درخت می‌شوند.
کنترل و مبارزه شته مرکبات
مبارزه بیولوژیک با شته مرکبات
مبارزه شیمیایی با شته مرکبات
شته گال چین‌دار پسته Forda hirsuta
شته گال چین‌دار پسته به میزان کم در باغات پسته دیده می‌شود و جزء آفات مهم و کلیدی نیست. به علت اینکه این شتهها نمی‌توانند گرما و خشکی مناطق پسته کاری را تحمل کنند، این آفت در فصل بهار روی برگ‌های پسته گال‌هایی ایجاد می‌کند و با پوره‌هایش درون این گال‌ها زندگی می‌کند به همین علت به آن شته گال‌زای پسته نیز می‌گویند. این گال‌ها ابتدا سبز هستند و پس از مدتی ضخیم و قرمز‌رنگ می‌شوند و می‌توان با باز کردن آنها شتهها و پوره‌هایشان را داخل گال مشاهده نمود. شته چین‌دار پسته می‌تواند بیماری‌های ویروسی را انتقال دهد. شته گال اسفنجی نیز به درختان پسته خسارت می زند. انواع آفات درختان پسته متفاوت بوده اما خسارت چندانی ندارند.
کنترل و مبارزه با شته چین‌دار پسته
- از حشرات شکارگر مانند کفشدوزک‌ها جهت کنترل شته چین‌دار استفاده نمود.
- هرس شاخه‌های آلوده، می‌تواند در کنترل جمعیت این آفت موثر باشد.
- کوددهی و آبیاری منظم جهت تقویت درختان توصیه می‌شود.
- معمولاً مبارزه شیمیایی با این آفت انجام نمی‌شود؛ ولی در صورت نیاز به مبارزه شیمیایی می‌توان از سم متاسیستوکس یا پریمیکارب استفاده نمود. سم شته درختان پسته باید با نظر کارشناسان صلاحیت‌دار انتخاب شود.
برای مطالعه‌ی راهنمای کامل کاشت، داشت و برداشت پسته، به این لینک مراجعه کنید.
کار با نرم‌افزار جریب را رایگان شروع کنید!
ثبت‌نام در اپلیکیشن جریب رایگان است. جریب محدودیتی روی سطح زیر کشت و تعداد باغ ندارد.
