سرمازدگی باغات و سرمازدگی پسته و خسارت سرمازدگی

سرمازدگی باغات و روش‌های جلوگیری از آن

سرمازدگی باغات (Garden Frost) یکی از دغدغه‌های هر ساله کشاورزان است. زیرا خسارت زیادی به محصولی که برایش زحمت فراوان کشیده شده وارد می‌آید. سرمازدگی در زمان‌های متفاوت سال اتفاق می‌افتد و می‌تواند محصول را حتی تا صددرصد از بین برده و حتی به محصول سال آینده نیز خسارت وارد کند. سرمازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که گیاه در معرض دمایی کمتر از دمای مورد نیاز برای رشدش قرار گیرد. در این حالت به شیره گیاهی آسیب وارد می‌آید و گیاه صدمه می‌بیند.
فهرست مطالب این مقاله

یخ‌زدن آب موجود در بافت‌های گیاهان از دمای صفر تا منفی پنج درجه سانتی‌گراد شروع می‌شود و در پایین‌تر از این دما آب کاملاً یخ‌زده و به کریستال یخ تبدیل می‌شود. این کریستال‌ها در سرمازدگی باغات به بافت‌های گیاهی صدمه می‌زنند.

علائم سرمازدگی باغات

علائم سرمازدگی شامل موارد زیر می‌شود:

  • کاهش عمومی رشد
  • عدم گلدهی
  • عدم جوانه‌زنی بذر
  • عدم جذب عناصر غذایی
  • تغییر رنگ، آب سوخته شدن و نکروز برگ‌ها
  • در برخی مواقع موجب خزان و پیری زودرس

انواع سرمازدگی باغات از منظر نحوه‌ی ایجاد

سرمازدگی جبهه‌ای (انتقالی)

هنگامی که یک جبهه هوای سرد از روی یک منطقه عبور کند و دمای آن کمتر یا در میزان دمای بحرانی برای گیاهان آن منطقه باشد، سرمازدگی جبهه‌ای اتفاق می‌افتد. ضخامت لایه‌های هوا در این نوع سرمازدگی امکان دارد چندین کیلومتر باشد. این نوع سرمازدگی در طی روز و شب اتفاق می‌افتد؛ بر خلاف سرمازدگی تشعشعی که فقط در شب اتفاق می‌افتد. مقابله با آن بسیار مشکل و تقریباً غیرممکن است.

سرمازدگی تشعشعی

سرمازدگی تشعشعی در اثر تشعشع از سطح زمین در یک منطقه به وجود می‌آید و در شرایط آسمان صاف و بدون ابر اتفاق می‌افتد. در شب و قبل از طلوع آفتاب دمای زمین به سرعت کم می‌شود و گرما به دلیل سبک بودن بالا قرار می‌گیرد و هوای سرد که سنگین‌تر است پایین می‌آید. بیشترین خسارت سرمازدگی در ایران مربوط به این نوع سرمازدگی است و فقط در شب صورت می‌گیرد. سرمازدگی تشعشعی در زمان بیدار بودن گیاه اتفاق می‌افتد. مقابله با این نوع سرمازدگی در بعضی شرایط امکان‌پذیر است.
 

نحوه ایجاد

زمان وقوع

سرمازدگی جبهه‌ای

جبهه هوای سرد وارد منطقه می‌شود.

شبانه روز

سرمازدگی تشعشعی

در هنگام وارونگی هوا در یک منطقه خاص اتفاق می‌افتد.

فقط شب

اثر سرمازدگی باغات در برگ‌ها
اثر سرمازدگی بر برگ‌ها

انواع سرمازدگی باغات از منظر زمان

زمان وقوع سرمازدگی هم بسیار مهم است امکان دارد در اول فصل رشد یا آخر آن اتفاق بیفتد و به آنها سرمازدگی دیررس بهاره و سرمازدگی زمستانه می‌گویند.

سرمازدگی دیررس بهاره

سرمازدگی باغات در هنگام بهار خسارت بیشتری نسبت به اوایل پاییز به درختان می‌زند. اغلب در مناطق معتدله اتفاق می‌افتد و به گل‌ها و میوه‌های تازه تشکیل شده صدمه می‌زند. زمان این سرما کوتاه بود و می‌تواند از چند ساعت تا حدود سه روز باشد گل‌های دمای منفی پنج درجه سانتی‌گراد، گل‌های باز دمای منفی سه درجه و میوه‌های کوچک تا دمای منفی دو درجه را تحمل می‌کنند؛ بنابراین میوه تازه تشکیل شده به سرمای بهاره بسیار حساس بوده و می‌توانند تا صددرصد خسارت ببیند. درختانی که نیاز سرمایی کمی دارند؛ مانند هلو، زردآلو و بادام در صورت مواجه شدن مرحله تشکیل میوه با سرمای بهاره خسارت زیادی متحمل می‌شوند؛ بنابراین بهتر است از ارقام دیر گل آن‌ها استفاده شود. جهت اطمینان از سالم بودن میوه‌ها و گل‌ها می‌توان تخمدان آن‌ها را بررسی نمود. در صورتی که تخمدان سبز باشد میوه سالم است.

سرمازدگی زمستانه

در زمستان زمانی که دما منفی ده درجه سانتی‌گراد یا پایین تر از آن باشد، سرمازدگی زمستانه اتفاق می‌افتد. گاهی امکان دارد درخت کاملاً یخ بزند. در درختان همیشه سبز مثل مرکبات و زیتون این نوع سرمازدگی می‌تواند خسارت‌زا باشد. اگر سرمای پاییزه پیش آید و میوه درختان هنوز چیده نشده باشد، محصول بسیار صدمه می‌بیند و حتی گاهی تا صددرصد از بین می‌رود.

روش‌های مقابله با سرمازدگی در باغات

  • انتخاب محل مناسب کاشت
  • خاک مناسب
  • استفاده از رقم و پایه مناسب
  • کوددهی و خاک‌ورزی
  • بادشکن
  • هرس
  • استفاده از وسایل تغییر دما در باغ
  • آبیاری
  • پوشاندن سطح گیاه
  • استفاده از مواد شیمیایی

انتخاب محل مناسب کاشت

یکی از مهم‌ترین موارد برای جلوگیری از خسارت سرما به گیاهان، انتخاب مکان مناسب و گیاه مناسب برای یک مکان است. امکان خسارت سرما در شیب‌های جنوبی کمتر از شیب‌های شمالی است. انتخاب محل مناسب کاشت به عواملی مانند شیب زمین، بافت خاک، شکل زمین، جهت باد و موارد دیگر بستگی دارد.
در زمان سردی هوا قسمت بالای کوه زودتر از دامنه دمای خود را از دست می‌دهد و سردتر می‌شود سپس هوای سرد و سنگین به کف دره سرازیر شده؛ بنابراین کف دره بسیار سردتر از دامنه کوه می‌شود. در نتیجه زمین‌های دارای شیب در منطقه‌هایی که امکان سرمازدگی وجود دارد مناسب تر هستند.

خاک مناسب

هر چه خاک عمق بیشتری داشته باشد توانایی آن برای جذب گرما بیشتر است. رنگ تیره خاک‌ها نیز باعث می‌شود خاک گرمای بیشتری را جذب کند و نسبت به خاک‌های روشن دیرتر حرارت خود را از دست می‌دهند. در مناطقی که خاک سبک و حاوی مقدار زیادی رس دارند احتمال سرمازدگی بیشتر است و در این نوع خاک‌های سبک توصیه می‌شود قبل از سرمازدگی آبیاری انجام شود. زمانی که خاک، آب کافی داشته باشد ذخیره و انتقال گرما در آن بهتر صورت می‌گیرد.

استفاده از رقم و پایه مناسب

استفاده از ارقام دیر گل که بعد از سرمای بهاره گلدهی دارند توصیه می‌شود و همچنین بهتر است از ارقامی که مقاومت بیشتری در زمان گلدهی به سرما دارند استفاده نمود.
برخی پایه‌ها مقاومت بیشتری به سرما دارند به عنوان مثال در مورد گیاه پسته در مقایسه چهار پایه مهم بادامی زرند، سرخس، بنه و آتلانتیکا، پایه بنه در مقابل سرمازدگی مقاوم ترین و پایه آتلانتیکا حساس‌ترین پایه است. استفاده از پایه‌های مقاوم در زمان پیوند زدن می‌تواند مؤثر باشد.

کوددهی و خاک‌ورزی

استفاده از کودهای حاوی پتاس و کود حیوانی می‌تواند مقاومت گیاه را در مقابل سرمازدگی بیشتر کند. در حالی که استفاده از کودهای حاوی ازت در پاییز به علت شاداب کردن برگ‌های درخت و به تعویق انداخت خواب درختان توصیه نمی‌شود. پس از سرمازدگی می‌توان از کودهای حاوی فسفر برای بهبود خسارت سرما استفاده نمود. در کل گیاهانی که در شرایط خوب از لحاظ کوددهی و آبیاری رشد می‌کنند مقاومت بهتری نسبت به سرما دارند و اگر در معرض سرما قرار گیرند زودتر بهبود پیدا می‌کنند و گیاهانی که در معرض تنش‌های آبی بوده و تغذیه مناسبی ندارند در برابر سرما مقاومت کمی دارند. بهترین کود برای سرمازدگی کودهای فسفره و پتاسه هستند؛ بنابراین کود ضد سرمازدگی نداریم و کودها می توانند به مقاومت گیاهان در برابر سرما کمک کنند. 
از شخم زدن خاک در شرایط سرما و یخ‌بندان باید اجتناب نمود؛ زیرا خاک شخم خورده هوای بیشتری دارد و سریع تر سرد می‌شود. خاک باید مرطوب بوده و علف هرز نداشته باشد. علف‌های هرز باعث هدر رفت گرما می‌شوند.

تصویر اپلیکیشن جریب در گوشی و دسکتاپ در حال نمایش شاخص‌های سنجش از راه دور
جریب، سامانه هوشمند مدیریت کشاورزی
نرم‌افزار جریب، با تکیه بر GIS، امکان ثبت و مدیریت انواع مشاهدات و فعالیت‌های باغداری را برای کارشناسان و کشاورزان فراهم کرده است. با جریب، کنترل باغ در دستان شماست!

بادشکن

استفاده از موانعی مثل دیوار جهت جلوگیری از ورود سرما به باغ می‌تواند از سرمازدگی جلوگیری کند. کاشت درختانی مانند افرا، چنار و زبان‌گنجشک به عنوان بادشکن در جهت شمال می‌تواند مؤثر باشد.

هرس

هرس در زمانی که هنوز سرما شروع نشده است در مناطق سردسیر می‌تواند خسارت زیادی به گیاه وارد کند. در این مناطق باید هرس درختان را جهت جلوگیری از سرمازدگی باغات تا تمام شدن خطر سرمازدگی به تعویق انداخت. هرس درختان در تابستان و اوایل پاییز نیز نباید انجام شود؛ زیرا تعادل هورمونی درخت به هم می‌خورد و درخت در برابر سرما حساس تر می‌شود.

استفاده از وسایل تغییر دما در باغ

از وسایل گرمایشی مانند بخاری‌های باغی، آتش زدن کاه و کلش، استفاده از دود گازوئیل، چوب، نفت و موارد دیگر جهت جلوگیری از سرمازدگی باغات استفاده می‌گردد. ایجاد دود موجب این می‌گردد که ذرات معلق در هوا زیاد شده و انعکاس حرارت به سمت بالا و آسمان کاهش یابد به این علت که ذرات معلق تشعشعات گرما از زمین را جذب می‌کنند و حرارت کمتری هدر می‌رود. البته استفاده از دود به دلیل مضر بودن برای محیط زیست توصیه نمی‌شود. دستگاه‌های مولد باد و مولد مه نیز جهت جلوگیری از سرمازدگی وجود داند که تا حدودی می‌توانند در صورت استفاده صحیح از یخ زدگی گیاهان جلوگیری کنند. 
ماشین‌های باد برای انواع مختلف محصولات مثل انگور و مرکبات استفاده می‌شوند و اغلب باغ‌های مرکبات آمریکا توسط ماشین باد در برابر سرمازدگی محافظت می‌شوند. ماشین‌های مولد باد شامل یک پروانه گردان و یک برج فولادی است که ارتفاع برج فولادی بسته به نوع گیاه متفاوت است. نقش پروانه ماشین باد این است که هوا را از بالا به سمت پایین هدایت می‌کند. این ماشین‌ها هوای گرم بالا را با هوای سرد پایین مخلوط می‌کنند و در برابر سرما از گیاهان حفاظت می‌کنند. 
دستگاه مولد مه شبیه لایه‌های ابر است و از هدررفت گرما در هنگام تشعشع جلوگیری می‌کند.
بالگردها هم می‌توانند در شرایط وارونگی دما جهت مخلوط کردن هوای سرد و گرم مفید باشند؛ اما هزینه استفاده از آن‌ها بسیار زیاد است و اغلب اوقات مقرون به صرفه نمی‌باشد.

روش استفاده از بخاری باغی

  • شناسایی نواحی سردتر در باغ و زودتر روشن کردن بخاری در آن نواحی
  • زمانی که دمای هوا یک یا دو درجه بالاتر از دمای خسارت زا برای گیاهان بود، باید بخاری‌ها روشن شوند
  • چند بخاری در باغ باید روشن شود و استفاده از یک بخاری بزرگ اصلاً توصیه نمی‌شود.
  • پراکندگی بخاری‌ها در باغ باید یکنواخت باشد.
  • بخاری‌های بیشتری در قسمتی از باغ که هوای سرد وارد می‌شود روشن شود و بخاری‌های آن قسمت زودتر روشن شوند.
برخی بخاری‌های باغی بر پشت تراکتور قرار می‌گیرند و تراکتور با سرعت کم آن‌ها را در باغ حرکت می‌دهد. این روش مؤثری برای جلوگیری از سرمازدگی است و برخی پژوهشگران عنوان می‌کنند که احتمالاً به دلیل خشک کردن سطح درختان است زیرا روی درختان آب یخ می‌زند و یخ زدگی به داخل بافت گیاه توسعه می‌یابد.
استفاده از وسایل گرمازا در باغ می تواند خسارت سرمای تشعشعی را کم کند.
استفاده از وسایل گرمازا در باغ می تواند خسارت سرمای تشعشعی را کم کند.

آبیاری

استفاده از آبیاری بارانی می‌تواند باعث حفاظت گیاهان در برابر سرما و یخ‌زدنشان شود. این روش در مورد گیاهان دائم و یک‌ساله مورد استفاده قرار می‌گیرد. آب باید به مقدار کم و دائماً روی گیاهان پاشیده شود و تا موقعی که دمای باغ یک درجه بالاتر از حد خسارت به گیاهان نرود باید آب‌پاش‌ها روشن باشند. در آبیاری بارانی آب پاشیده شده روی شاخ و برگ گیاهان در مجاورت هوای سرد یخ می‌زند و آب در حال یخ زدن از خود گرمای معادل 80 کالری آزاد می‌کند و می‌تواند از خسارت سرما جلوگیری کند. درجه حرارت یخ موجود روی شاخ و برگ درختان حدود صفر است و این درجه حرارت به گیاهان آسیب نمی‌رساند. 
از آبیاری غرقابی نیز برای جلوگیری از سرمازدگی استفاده می‌شود آب میزان گرمایی بیشتر از زمین باغ دارد و از کم شدن میزان گرمای سطح زمین جلوگیری می‌کند.
آبیاری قطره‌ای نیز برای کنترل سرمازدگی استفاده می‌شود در این روش آب ریخته شده باید یخ بزند البته اگر سیستم‌های تحت فشار در سرمای بسیار شدید استفاده گردد امکان دارد آسیب ببینند.

انواع روش‌های آبیاری را در این مقاله بخوانید.

پوشاندن سطح گیاه

برای گیاهان کوتاه قد و گیاهان یک‌ساله قابل استفاده است. در زمانی که احتمال خسارت سرما هست روی گیاهان را با پوشش پلاستیکی می‌پوشانند و چون سرمازدگی تشعشعی فقط در شب اتفاق می‌افتد، طول روز پوشش را جهت فتوسنتز و اکسیژن‌گیری گیاهان کنار می‌زنند. رنگ‌زدن تنه درختان نیز می‌تواند در برابر خسارت سرما مؤثر باشد، تنه درختان در اثر سرما ترک‌خورده و باعث ضعیف شدن درخت می‌شود. می‌توان به منظور کاهش خسارت سرما در مرکبات دور آن‌ها کیسه‌های آب پیچید.
برای گیاهان کوتاه قد و گیاهان یک‌ساله، در زمانی که احتمال خسارت سرمازدگی وجود دارد، روی گیاهان را با پوشش پلاستیکی می‌پوشانند.
برای گیاهان کوتاه قد و گیاهان یک‌ساله، در زمانی که احتمال خسارت سرمازدگی وجود دارد، روی گیاهان را با پوشش پلاستیکی می‌پوشانند.

استفاده از مواد شیمیایی

با استفاده از برخی مواد شیمیایی می‌توان گلدهی را به تأخیر انداخت و در نتیجه سرمای بهاره به درختان خسارتی نمی‌زد. اتوفن ها، روغن ولک و جیبرلین می‌توانند در صورت استفاده شدن در زمان مناسب، گلدهی را به تعویق بیندازند. استفاده از اتوفن ها در پاییز باعث تأخیر در باز شدن جوانه‌های درختان میوه هسته‌دار به مدت 4 تا 12 روز می‌شود. اگر هورمون نفتالین استیک اسید در بهار استفاده شود می‌تواند باعث شود گلدهی یک تا دو هفته دیرتر انجام شود.

سرمازدگی درختان پسته

اغلب مناطق پسته‌کاری ایران با مشکل سرمازدگی روبرو هستند و باید تمهیداتی جهت مقابله با سرما اندیشیده شود. اغلب در پسته سرمازدگی بهاره اتفاق می‌افتد. خسارت سرما در درختان پسته بیشتر در قسمت‌های هوایی اتفاق می‌افتد و ریشه‌های پسته در خاک مصون هستند. خسارت اندام‌های هوایی به جوانه و گل‌های پسته آسیب وارد می‌کند و موجب کاهش کمیت و کیفیت و کاهش میزان محصول پسته می‌شود. در مطالعات انجام شده بر روی سه رقم احمد آقایی پسته، فندقی و کله قوچی، رقم احمد آقایی در برابر سرما تحمل بالاتری داشته است.

مقاومت برخی ارقام پسته در مقابل سرمازدگی بهاره  نسبت به یکدیگر

ردیف

نام رقم

میزان حساسیت

1

احمد آقایی

×

2

فندقی

× ×  

3

کله قوچی

× × ×

تحمل سرما درخت پسته در مراحل مختلف رشدی متفاوت است، در مرحله جوانه باز نشده آستانه خسارت منفی چهار درجه سانتی‌گراد، جوانه باز شده منفی دو درجه سانتی گراد، میوه منفی دو درجه سانتی گراد و گل مثبت دو درجه سانتی گراد است؛ بنابراین مرحله گل در پسته حساس ترین مرحله و جوانه باز نشده مقاوم ترین مرحله در درختان پسته است.

علائم سرمازدگی درختان پسته

  • ریزش و آسیب به جوانه‌های رویشی و زایشی
  • سیاه و نکروز شدن خوشه، شاخه و برگ
  • کم شدن تعداد دانه در خوشه
  • آسیب به سرشاخه‌ها
  • قهوه‌ای شدن و سیاه شدن گل‌ها
  • پیچیدن و جمع شدن برگ‌ها
  • سیاه شدن تخمدان گل‌ها
  • عقیم شدن گرده‌ها
سرمازدگی پسته و اثر آن روی برگ‌های پسته
سرمازدگی شدید در درختان پسته می‌تواند به تمام برگ‌های درخت آسیب بزند.
سرمازدگی پسته و خسارت آن به صورت پیچیده شدن برگ‌ها
خسارت سرمازدگی در درختان پسته موجب پیچیده شدن برگ‌ها و خشک شدن آن‌ها می‌شود.

راهکارهای مقابله با سرمازدگی باغات پسته

برای مقابله با سرمازدگی پسته می‌تواند از کودهای حاوی اسید آمینه و کودهای پتاسه استفاده کرد، این کودها می‌توانند مقاومت پسته را به سرمازدگی بالا ببرند. از ارقام دیر گل برای مبارزه با سرمازدگی بهاره می‌توان استفاده نمود. علف‌های هرز کف باغ باید حذف شوند و عملیات هرس و خاک‌ورزی را می‌بایست تا تمام شدن خطر سرمازدگی انجام نداد. در باغ‌های پسته شب‌هایی که پیش بینی سرمازدگی هست می‌توان از بخاری‌های باغی و ماشین مولد باد یا ماشین تولید کننده مه استفاده نمود. سیستمی به اسم سیستم چاهک معکوس در بعضی باغات پسته جهت جلوگیری از سرمازدگی تعبیه می‌شود و می‌تواند هوای سرد را به سمت بالا هدایت نماید و هوای گرم را به سمت درختان بیاورد تا از سرما زدگی جلوگیری کند. 
گاهی کشاورزان بقایای گیاهی را در باغ یا در حلبی‌ها به تعداد زیاد قرار داده و آتش می‌زنند. این کار از آتش زدن لاستیک مفید‌تر است؛ زیرا دود ناشی از بقایای گیاهی روی زمین مانده و موجب گرم شدن اطراف درختان می‌شود.

سرمازدگی باغات موجب خسارت به جوانه‌های رویشی و زایشی پسته می‌شود.
سرمازدگی باغات موجب خسارت به جوانه‌های رویشی و زایشی پسته می‌شود.
اشتراک‌گذاری :
Skype
Email
WhatsApp
Telegram

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

مقالات دیگر جریب را بخوانید!
سولفات آمونیوم و کاربرد آن در کشاورزی

سولفات آمونیوم و کاربرد آن در کشاورزی

سولفات آمونیوم به عنوان یک کود شیمیایی، به دلیل محتوای بالای نیتروژن (تقریباً ۲۱ درصد) و گوگرد (حدود ۲۴ درصد) اهمیت زیادی دارد. این کود به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، نقش بسزایی در بهبود کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی ایفا می‌کند.

مطالعه >
انواع روش‌های قلمه زنی

انواع روش‌های قلمه زدن

قلمه زدن به دلیل سادگی و کارایی بالا، به یکی از محبوب‌ترین روش‌های تکثیر گیاهان تبدیل شده است. در قلمه‌زدن، بخشی از گیاه مادری مانند ساقه، برگ یا ریشه جدا شده و در شرایط مناسب کاشته می‌شود تا ریشه‌زایی کند و به یک گیاه جدید تبدیل شود.

مطالعه >
حشره سنک، خسارات و روش‌های کنترل سنک پسته

حشره سنک، خسارات و روش‌های کنترل سنک پسته

حشره سنک پسته یکی از مهم‌ترین آفات محصولات پسته در ایران و سایر مناطق تولید پسته در جهان است. این حشره به دلیل تغذیه از شیره گیاه پسته، می‌تواند خسارات جدی به محصولات وارد کند. در این مقاله، به بررسی ویژگی‌ها، خسارات و روش‌های کنترل این آفت پرداخته می‌شود. باتوجه‌به اهمیت اقتصادی پسته در ایران، کنترل مؤثر این آفت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. هدف این مقاله ارائه راهکارهای عملی و علمی برای کاهش خسارات ناشی از حشره سنک پسته است.

مطالعه >
برای ما پیام بگذارید.