نماتد چیست؟
نماتد که به‌عنوان کرم‌های گرد نیز شناخته می‌شوند، موجودات میکروسکوپی هستند که در محیط‌های مختلفی از جمله خاک، آب و حتی داخل بدن موجودات زنده یافت می‌شوند. این موجودات به شکل لوله‌ای و انعطاف‌پذیر هستند و به دلیل اندازه کوچکشان، اغلب با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده نیستند.
دسته‌بندی نماتدها
نماتدها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- نماتدهای آزاد
- نماتدهای انگل
نماتدهای آزاد در خاک و آب زندگی می‌کنند و از مواد آلی تغذیه می‌کنند، درحالی‌که نماتدهای انگل به گیاهان، حیوانات و حتی انسان‌ها حمله می‌کنند و باعث بیماری‌های مختلف می‌شوند.
نماتدهای انگل گیاهی با حمله به ریشه گیاهان، باعث کاهش جذب آب و مواد مغذی می‌شوند که در نتیجه، رشد گیاهان تولید محصول نیز کاهش پیدا می‌کند. علائم آلودگی به نماتدها شامل زردی و پژمردگی برگ‌ها، کاهش رشد گیاه و تشکیل گره‌های ریشه‌ای است.
انواع نماتد گیاهی
نماتدهای گیاهی به‌عنوان یکی از مهمترین آفات کشاورزی شناخته می‌شوند که می‌توانند به محصولات مختلف آسیب برسانند. مهمترین نماتدهای گیاهی عبارتند از:
- نماتدهای ریشه گره‌ای
- نماتدهای سیست
- نماتدهای ریشه زخمی
- نماتدهای مارپیچ
- نماتدهای ساقه و برگ
- نماتدهای سوراخ‌کننده
- نماتدهای برگ و جوانه
جدول مشخصات نماتد
|
ویژگی |
توضیحات |
|
نام علمی |
نماتد |
|
نام‌های رایج |
کرم‌های گرد، کرم‌های نخی |
|
زیستگاه |
آب‌های شیرین، آب‌های شور، خاک، مناطق قطبی تا مناطق گرمسیری |
|
تعداد گونه‌ها |
بیش از ۲۵۰۰۰ گونه شناخته شده، با تخمین‌هایی تا بیش از ۱ میلیون گونه |
|
اندازه |
از ۰.۱ میلی‌متر تا بیش از ۳ متر در برخی گونه‌های انگلی |
|
تغذیه |
میکروارگانیسم‌ها، گیاهان، حیوانات (انگلی و آزادزی) |
|
ویژگی‌های بدنی |
بدن گرد و کشیده، سیستم گوارشی لوله‌ای با دهان و مخرج در دو انتها |
|
اهمیت زیست‌محیطی |
تنظیم جمعیت باکتری‌ها، تجزیه مواد آلی، برخی گونه‌ها آفات کشاورزی |
ویژگی نماتدهای گیاهی
۱. نماتدهای ریشه گره‌ای (Root-Knot Nematodes)
از جنس Meloidogyne هستند و به ریشه گیاهان حمله می‌کنند. آنها باعث تشکیل گره‌های ریشه‌ای می‌شوند که مانع جذب آب و مواد مغذی می‌شود. این بیماری به محصولات مختلفی مانند گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی و هویج آسیب می‌رسانند.
۲. نماتدهای سیست (Cyst Nematodes)
از جنس‌های Heterodera و Globodera هستند و در داخل ریشه گیاهان تخم‌گذاری می‌کنند. این تخم‌ها به‌صورت سیست‌های مقاوم در خاک باقی می‌مانند و می‌توانند برای مدت طولانی زنده بمانند. این نماتدها به محصولات مختلفی مانند سویا و سیب‌زمینی آسیب می‌رسانند.
۳. نماتدهای ریشه زخمی (Root Lesion Nematodes)
از گونه Pratylenchus هستند و به ریشه گیاهان حمله می‌کنند و باعث ایجاد ضایعات و زخم‌های ریشه‌ای می‌شوند. این ضایعات می‌توانند باعث کاهش جذب آب و مواد مغذی و در نتیجه کاهش رشد گیاه شوند.
۴. نماتدهای مارپیچ (Spiral Nematodes)
نماتدهای مارپیچ (Helicotylenchus) باعث کاهش رشد و ضعف گیاهان می‌شوند و می‌توانند به محصولات مختلفی مانند ذرت و گندم آسیب برسانند.
۵. نماتدهای ساقه و برگ (Stem and Bulb Nematodes)
از گونه Ditylenchus هستند و به ساقه و برگ گیاهان حمله می‌کنند. آنها باعث تغییر شکل و زردی برگ‌ها و ساقه‌ها می‌شوند و می‌توانند به محصولات مختلفی مانند پیاز و سیر آسیب برسانند.
۶. نماتدهای سوراخ‌کننده (Burrowing Nematodes)
از گونه Radopholus هستند و به ریشه گیاهان حمله می‌کنند. این نماتدها باعث ایجاد سوراخ‌ها و زخم‌های عمیق در ریشه‌ها می‌شوند و می‌توانند به محصولات مختلفی مانند موز و قهوه آسیب برسانند.
۷. نماتدهای برگ و جوانه (Bud and Leaf Nematodes)
از گونه Aphelenchoides هستند و به برگ‌ها و جوانه‌های گیاهان حمله می‌کنند. آنها باعث تغییر شکل و زردی برگ‌ها و جوانه‌ها می‌شوند و می‌توانند به محصولات مختلفی مانند توت‌فرنگی و گل‌ها آسیب برسانند.
روش تشخیص نماتد
تشخیص نماتودها (کرم‌های گرد) شامل چندین روش مختلف است که می‌توان آنها را به دو دسته کلی تقسیم کرد:
- روش‌های مبتنی بر مورفولوژی
- روش‌های مولکولی
- روش‌های تصویری
شخیص وجود نماتود در خاک
تشخیص نماتودها در خاک شامل چندین مرحله و روش مختلف است که به‌طورکلی می‌توان آنها را به سه دسته تقسیم کرد:
- نمونه‌برداری
- استخراج
- شناسایی
نشانه‌های بیماری نماتد گیاهی
نوع نشانه | شرح نشانه‌ها |
گره‌های ریشه‌ای | تشکیل گره‌های ریشه‌ای توسط نماتدهای ریشه گره‌ای که مانع جذب آب و مواد مغذی می‌شود |
ضایعات ریشه‌ای | ایجاد ضایعات و زخم‌های ریشه‌ای توسط نماتدهای تولید کننده زخم ریشه که جذب آب و مواد مغذی را کاهش می‌دهد |
سیست‌های ریشه‌ای | تشکیل سیست‌های مقاوم در ریشه گیاهان توسط نماتدهای سیست (Heterodera spp. و Globodera spp.) که باعث تخم‌گذاری آنها می‌شود |
زردی و پژمردگی برگ‌ها | زردی و پژمردگی برگ‌ها در گیاهان آلوده به نماتدها حتی در شرایط رطوبت کافی خاک |
کاهش رشد و تولید محصو | گیاهان آلوده به نماتدها کاهش رشد و تولید محصول را نشان می‌دهند |
تغییر شکل و زردی ساقه و برگ‌ها | تغییر شکل و زردی برگ‌ها و ساقه‌ها توسط نماتدهای ساقه و برگ (Ditylenchus spp) |
پشم نماتدی | تشکیل توده‌های سفیدرنگ (پشم نماتدی) روی پیاز و سیر توسط نماتدهای پیاز و سیر (Ditylenchus dipsaci) |
کاهش تعداد و اندازه برگ‌ها | کاهش تعداد و اندازه برگ‌ها در گیاهان آلوده که باعث ضعیف‌تر شدن آنها می‌شود |
نمونه‌برداری نماتد
انتخاب زمان مناسب
نمونه‌برداری باید در زمان‌های خاصی از سال انجام شود، معمولاً زمانی که نماتدها در بالاترین تراکم خود هستند. این زمان‌ها بسته به نوع نماتد و شرایط آب‌وهوایی متفاوت است.
جمع‌آوری نمونه‌ها
- تعداد نمونه‌ها: برای داشتن یک نماینده خوب از مزرعه، باید نمونه‌ها از نقاط مختلف جمع‌آوری شوند. به طور معمول، برای هر ۱۰ هکتار، ۲۰ تا ۳۰ نمونه خاک جمع‌آوری می‌شود.
- عمق نمونه‌برداری: نمونه‌ها باید از عمق ۱۵ تا ۳۰ سانتیمتری خاک جمع‌آوری شوند، زیرا بیشتر نماتدهای گیاهی در این عمق زندگی می‌کنند.
- ابزار نمونه‌برداری: از ابزارهایی مانند مته خاک، بیلچه یا لوله نمونه‌برداری استفاده می‌شود. نمونه‌ها باید در کیسه‌های پلاستیکی تمیز قرار داده شوند و برچسب‌گذاری شوند.
ترکیب و مخلوط‌کردن نمونه‌ها
نمونه‌های جمع‌آوری شده از نقاط مختلف باید با هم مخلوط شوند تا یک نمونه ترکیبی به دست آید. این نمونه ترکیبی باید به‌خوبی مخلوط شود تا نماینده خوبی از کل مزرعه باشد.
نگهداری و حمل نمونه‌ها
نمونه‌ها باید در دمای خنک نگهداری شوند تا از تخریب نماتدها جلوگیری شود. همچنین، نمونه‌ها باید دراسرع‌وقت به آزمایشگاه ارسال شوند.
استخراج نماتد
- روش قیف برمن: این روش شامل استفاده از قیف و توری برای جدا‌کردن نماتدها از خاک است. خاک در قیف قرار داده می‌شود و نماتودها به سمت پایین حرکت کرده و در آب جمع‌آوری می‌شوند.
- روش سانتریفیوژ: در این روش، خاک با آب مخلوط شده و سپس در دستگاه سانتریفیوژ قرار می‌گیرد تا نماتودها از خاک جدا شوند.
- روش فلوترینگ: این روش شامل استفاده از محلول‌های با چگالی بالا برای شناور کردن نماتودها و جدا‌کردن آنها از خاک است.
شناسایی نماتود
پس از استخراج، نماتودها باید شناسایی شوند. این کار می‌تواند با استفاده از میکروسکوپ و بررسی ویژگی‌های مورفولوژیکی نماتودها انجام شود. همچنین، روش‌های مولکولی مانند PCR و توالی‌یابی DNA نیز برای شناسایی دقیق‌تر نماتودها استفاده می‌شوند که در قسمت قبل به طور کامل توضیح داده شده است.
نحوه انتقال و شیوع نماتد ریشه
روش‌های اصلی انتقال و شیوع نماتدهای ریشه
- آب
- جابجایی خاک آلوده
- گیاهان آلوده
- ابزارهای کشاورزی
- باد و حیوانات
روش انتقال | توضیحات |
آب آبیاری | نماتدها می‌توانند از طریق آب آلوده به نماتدها به مناطق دیگر مزرعه منتقل شوند و باعث شیوع آنها شوند. |
جابه‌جایی خاک آلوده | خاک حاوی نماتدها می‌تواند از طریق ابزارهای کشاورزی، ماشین‌آلات و کفش‌های کشاورزان به مناطق دیگر منتقل شود. |
گیاهان آلوده | گیاهان آلوده می‌توانند نماتدها را به خاک اطراف منتقل کنند و منبع شیوع آنها به گیاهان دیگر باشند. |
ابزارهای کشاورزی | ابزارهای کشاورزی که با خاک یا ریشه‌های آلوده در تماس بوده‌اند، می‌توانند نماتدها را به مناطق دیگر منتقل کنند |
باد و حیوانات | در برخی موارد، باد و حیوانات نیز می‌توانند نماتدها را از یک منطقه به منطقه دیگر منتقل کنند، اگرچه این روش‌ها کمتر رایج هستند. |
برای مطالعه‌ی مطلب علف هرز، انواع و راه های از بین بردن آن، به این لینک مراجعه کنید.
روش‌های پیشگیری از نماتد
پیشگیری از نماتدها شامل استفاده از روش‌های مختلفی است که می‌توان آنها را به چند دسته کلی تقسیم کرد:
- استفاده از گیاهان مقاوم
- کنترل بیولوژیکی
- مدیریت زراعی
- استفاده از نماتدکش‌ها
شناخت گیاهان مقاوم و مکانیزم آنها
گیاهان مقاوم به نماتدها از طریق برنامه‌های اصلاح نباتات و مهندسی ژنتیک شناسایی و انتخاب می‌شوند. برخی از واریته‌های گوجه‌فرنگی مانند Nemared و Nematex به نماتدها مقاوم هستند.
مکانیسم‌های مقاومت
ساختاری: گیاهان مقاوم ممکن است دارای ساختارهای فیزیکی باشند که مانع از نفوذ و حرکت نماتدها در داخل گیاه می‌شود.
شیمیایی: برخی گیاهان مقاوم مواد شیمیایی تولید می‌کنند که برای نماتدها سمی است و مانع از رشد و تکثیر آنها می‌شود.
ژنتیکی: این نوع مقاومت شامل ژن‌های خاصی است که به گیاهان کمک می‌کند تا به طور موثری با نماتدها مقابله کنند.
استفاده از گیاهان مقاوم در تناوب زراعی
یکی از روش‌های مؤثر برای استفاده از گیاهان مقاوم، کاشت آنها در تناوب زراعی است. این روش می‌تواند به کاهش جمعیت نماتدها در خاک کمک کند و از شیوع آنها جلوگیری کند. به‌عنوان‌مثال، کاشت گیاهان مقاوم به نماتدها در دوره‌های مختلف می‌تواند به کاهش فشار نماتدی در مزرعه کمک کند.
مزایای استفاده از گیاهان مقاوم
- کاهش استفاده از نماتدکش‌ها
- افزایش بهره‌وری
- پایداری
چالش‌ها و محدودیت‌ها
- توسعه و شناسایی گیاهان مقاوم: توسعه و شناسایی گیاهان مقاوم نیاز به تحقیقات و زمان زیادی دارد.
- احتمال شکستن مقاومت: در برخی موارد، نماتدها می‌توانند به‌مرورزمان مقاومت گیاهان را بشکنند و به آنها حمله کنند.
کنترل بیولوژیکی نماتد
کنترل بیولوژیکی نماتدها شامل استفاده از موجودات زنده برای کاهش جمعیت نماتدهای مضر است. این روش‌ها به دلیل پایداری و کمترین تأثیرات منفی بر محیط‌زیست، به‌عنوان جایگزینی برای نماتدکش‌های شیمیایی مورد توجه قرار گرفته‌اند.
قارچ‌های نماتوفاگ
قارچ‌های نماتوفاگ (شکارچی نماتد) یکی از موثرترین عوامل کنترل بیولوژیکی نماتدها هستند. این قارچ‌ها می‌توانند نماتدها را شکار کرده و از بین ببرند.
باکتری‌های مفید
باکتری‌های مفید نیز می‌توانند به‌عنوان عوامل کنترل بیولوژیکی نماتدها عمل کنند. برخی از باکتری‌های مهم در این زمینه عبارت‌اند از:
نماتدهای شکارچی
برخی از نماتدها خود شکارچی هستند و می‌توانند نماتدهای مضر را شکار کرده و از بین ببرند. این نماتدها به‌عنوان عوامل کنترل بیولوژیکی مورداستفاده قرار می‌گیرند.
استفاده از میکوریزا
میکوریزا (قارچ‌های هم‌زیست باریشه گیاهان) می‌توانند به گیاهان کمک کنند تا مقاومت بیشتری در برابر نماتدها داشته باشند. این قارچ‌ها با بهبود جذب مواد مغذی و آب، سلامت کلی گیاه را افزایش می‌دهند و به کاهش آسیب‌های ناشی از نماتدها کمک می‌کنند.
مزایای کنترل بیولوژیکی
- پایداری: این روش‌ها به دلیل استفاده از موجودات زنده، پایداری بیشتری نسبت به نماتدکش‌های شیمیایی دارند.
- کاهش مقاومت نماتدها: استفاده از عوامل بیولوژیکی می‌تواند به کاهش احتمال توسعه مقاومت نماتدها به نماتدکش‌ها کمک کند.
- کاهش تأثیرات منفی بر محیط‌زیست: کنترل بیولوژیکی نماتدها کمترین تأثیرات منفی بر محیط‌زیست و سلامت انسان دارد.
مدیریت زراعی نماتد
مدیریت زراعی شامل استفاده از تکنیک‌های مختلف کشاورزی برای کاهش جمعیت نماتدها است. برخی از این تکنیک‌ها عبارتند از
- تناوب زراعی: کاشت گیاهان مختلف در دوره‌های مختلف می‌تواند به کاهش جمعیت نماتدها کمک کند.
- استفاده از کودهای آلی: کودهای آلی می‌توانند به بهبود ساختار خاک و کاهش جمعیت نماتدها کمک کنند.
- آیش: نگه‌داشتن زمین بدون کشت برای یک دوره زمانی می‌تواند به کاهش جمعیت نماتدها کمک کند.
- آفتاب‌دهی خاک: استفاده از آفتاب‌دهی خاک در مناطق با تابستان‌های گرم می‌تواند به کاهش جمعیت نماتدها کمک کند.
- شخم‌زدن: شخم‌زدن و دفن بقایای گیاهی آلوده می‌تواند از تکثیر نماتدها جلوگیری کند.
استفاده از نماتدکش‌ها
استفاده از نماتدکش‌ها یکی از روش‌های مؤثر برای کنترل نماتدهای گیاهی است. در اینجا توضیحی کامل در مورد استفاده از نماتدکش‌ها آورده شده است:
تعریف و انواع نماتدکش‌ها
نماتدکش‌ها مواد شیمیایی هستند که برای کشتن یا کنترل نماتدهای گیاهی استفاده می‌شوند. این مواد به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- نماتدکش‌های تماسی: این نوع نماتدکش‌ها با تماس مستقیم با نماتدها آنها را می‌کشند.
- نماتدکش‌های سیستمیک: این نوع نماتدکش‌ها توسط گیاه جذب می‌شوند و از طریق سیستم آوندی گیاه به نماتدها منتقل می‌شوند و آنها را از بین می‌برند.
روش‌های کاربرد نماتدکش‌ها
- تیمار خاک: نماتدکش‌ها به خاک اضافه می‌شوند تا نماتدهای موجود در خاک را قبل از کاشت محصول از بین ببرند.
- تیمار بذر: بذرها با نماتدکش‌ها پوشش داده می‌شوند تا در مراحل اولیه رشد گیاه از حمله نماتدها محافظت شوند.
- تیمار گیاه: نماتدکش‌ها به‌صورت محلول‌پاشی یا تزریق به گیاهان اعمال می‌شوند تا نماتدهای موجود در گیاه را کنترل کنند.
سم ارگانیک نماتد ریشه
برای کنترل نماتدهای ریشه گره‌ای به‌صورت ارگانیک، می‌توان از نماتدکش‌های بیولوژیکی استفاده کرد. یکی از این نماتدکش‌ها Nema Pro است که از قارچ طبیعی Paecilomyces lilacinus ساخته شده است. این قارچ فعالیت نماتدکشی واقعی علیه تخم‌ها، جوانه‌ها و نماتدهای بالغ دارد و به طور مؤثر مشکل نماتدهای ریشه گره‌ای را حل می‌کند و رشد و تقویت ریشه‌های گیاهان را ترویج می‌دهد.
مزایا و معایب نماتدکش‌ها
مزایا
- کنترل سریع
- کاربرد آسان
معایب
- تأثیرات زیست‌محیطی
- مقاومت نماتدها
کار با نرم‌افزار جریب را رایگان شروع کنید!
ثبت‌نام در اپلیکیشن جریب رایگان است. جریب محدودیتی روی سطح زیر کشت و تعداد باغ ندارد.
